کانی شناسی، ژئوشیمی و ژنز کانه زائی منگنز در توالی آتشفشانی- رسوبی کرتاسه پسین در جنوب غرب سبزوار، با تأکید بر کانسار منگنز نوده

کانه¬زایی¬هایی از منگنز در جنوب غرب سبزوار در زیر پهنه ساختاری سبزوار و در توالی آتشفشانی- رسوبی کرتاسه رخ داده¬اند. این کانه¬زایی¬ها بر اساس جایگاه چینه¬ای، سن نسبی و نوع سنگ دربرگیرنده ماده معدنی در دو افق اصلی به شرح ذیل قرار دارند: الف) افقi : این افق که کانسارهای منگنز نوده، فریزی و گفت را در بر می¬گیرد، در بخش زیرین توالی کرتاسه پسین قرار داشته و سنگ درونگیر ماده معدنی در آن توف¬ قرمز می¬باشد. ب) افق ii: این افق شامل کانسارهای منگنز ذاکری و چشمه سفید بوده، در بخش بالایی توالی کرتاسه پسین قرار می¬گیرد و سنگ درونگیر ماده معدنی در این افق شامل توف مارنی و توف کربناتی می¬باشد. کانه¬زایی اکسید منگنز در افق i، در شش زیر افق مختلف در کانسار منگنز نوده و دو زیرافق مختلف در کانسارهای فریزی و گفت به شکل پیکره¬های عدسی و لایه¬ای شکل رخ داده است. در کانسار منگنز نوده، بر اساس ساخت و بافت، کانی¬شناسی و نوع ارتباط ماده معدنی با سنگ میزبان می¬توان سه رخساره کانه¬دار را از هم متمایز نمود:1) رخساره کانسنگ توده¬ای 2) رخساره کانسنگ لایه¬ای 3) رخساره دانه پراکنده– برشی (استرینگر). از لحاظ کانی¬شناسی این رخساره¬ها حاوی کانی¬های پیرولوزیت، پسیلوملان، براونیت و منگانیت هستند. دگرسانی¬ غالب در کانسار نوده شامل دگرسانی کلریتی می¬باشد. دگرسانی آرژیلیتی نیز بلافاصله در زیر رخساره توده¬ای دیده می-شود که توسط دگرسانی کلریتی احاطه شده است. در کانسارهای فریزی و گفت نیز تنها دگرسانی کلریتی دیده می¬شود. دگرسانی کلریتی عمدتاً در کمر پایین و به نسبت کمتری در کمر بالای ماده معدنی رخ داده است. بر اساس مطالعات ژئوشیمیایی، بالا بودن نسبت¬های mn/fe، la/ce، u/th و si/al، پایین بودن نسبت¬ co/zn، مقادیر فلزات کمیاب و بویژه فلزات co، cu و ni، پایین بودن مقادیر عناصر نادر خاکی (ree) (به¬ویژه sm، ce و eu) و بالا بودن مقادیر sio2، mn و fe به عنوان شواهدی از ته-نشست mn از سیالات گرمابی-¬ بروندمی در یک محیط دریایی هستند و نقش فرآیندهای آبزاد در پیدایش این کانسار ناچیز است. همچنین مطالعه الگوی ree کانسار منگنز نوده، خاستگاه گرمابی- بروندمی و اکسیدان بودن محیط دریایی ته¬نشست را برای این کانسار نشان می¬دهد. مطالعه الکترون میکرو¬پروب بر روی کانی¬های منگنز نشان می دهد که با دور شدن از رخساره توده¬ای به سمت رخساره لایه¬ای، یک نوع پهنه¬بندی افقی منظم برای عناصر آهن و منگنز قابل تشخیص است. با توجه به ویژگی¬های اصلی کانه¬زایی منگنز در منطقه نوده و مقایسه آنها با ویژگی¬های اساسی انواع شاخص ذخایر منگنز با میزبان آتشفشانی- رسوبی، کانسار منگنز نوده را می¬توان در رده کانسارهای آتشفشانی- رسوبی نوع کوبا طبقه بندی نمود.